Un stüdi dij dialet ed l’aut Canaveis

Ant el cumpless dij dialet ed la lenga canavsana a n’a-i é ed cuj ch’a presento dij caràter autònom pi fort. Belavans, fora da je stüdi d’Alda Rossebastiano e ed cuj ch’a armunto a la fin del sécol passà o a j’inissi del nost del Nigra, del Flecchia e del Corzat Vignòt, pochi o gnün a l’avìo ocüpesse an manera ancrösa. Custi parlé a l’han, cuntra na serie ed carateristiche cumüne, dle forte diferensiassiun sia fonétiche che morfològiche da un cantun a n’autr, tant ch’as pöl nen parlesse del dialet canavsan, ma dij dialet canavsan. Parej la professurësa Lotte Zömer d’Innsbruck a l’ha cunsentrà so anteress an sij parlé ed Corgnè e del Furn e dij cantun d’anturn, dansandne na descrissiun fonològica, stòric-fonética e morfològica. I armarcuma ch’a l’é nen na gramàtica, ma ne stüdi adressà dzurtüt a je stüdius o a chi ch’a l’ha ed nossiun ed lenghìstica: l’esposissiun a l’é mac descritiva e a l’é semper dovrà la grafìa fonética. Cuntüt a l’é un lìber fundamental per chi ch’a l’ha car so Canavsan.

Lon ch’a l’é mutubin anteressant a sun le cunclüsiun del cunfrunt cun el piemunteis ossidental (ch’a l’é pöj la lenga piemunteisa e che la Zórner a ciama “torinese” perché “così evitiamo un’eventuale impressione che il canavesano non sia un dialetto piemontese”, da già ch’a l’ha già trovasse ed gent baravantana ch’a l’ha parlà ed “canavesano, dialetto occitano” o ed “lingua canavesana”).

Ant ij dialet canavsan a sun present la ridüssiun dij ditung (fred vs freid), el plüral dij sustantiv e dj’agetiv a l’é marcà cun la metafonesi o l’antissipassiun dla -i (el gat, ij ghet; l’oss, j’oiss), ant ij dialet pi ossidentaj el tramüd dl’acent (galinà vs galin-a), la mancansa dij tìpic clìtic piemunteis (a m’ha dèt vs a l’ha dame), l’infinì dij verb (cantar vs canté), la quarta persuna verbal (e càntan vs i cantuma) el latin habeo a diventa heu/ho/hò e nen hai, la nen cunservassiun ed la desinensa -s dla scunda persuna verbal (ët j’he vs it l’has, travers na fas antermes nen atestà ët j’hai, cun la ridüssiun canavsana del ditung ai>e), furme del cungiuntiv e del cundissiunal e via fort.

El canavsan a l’é piemunteis

A cunclüd che el canavsan a l’é na “varietà prealpina parlata per molto tempo in una zona isolata [che] ha conservato tratti arcaici” armarcand na forta inflüensa dij parlé lombard alpin (e, i-i giuntuma, trat cumün cun el romancc, la lenga dij Grisun an Svissera), cuma ch’as pöl vëdse da quaidün dij caràter dzura smunü. Cuntüt, el canavsan a resta ant el cumpless dij dialet piemunteis. Lon ch’i regretuma a l’é na mal cumprensiun o la nen cunossensa ed sert fenòmen dzurtüt stòric tan canavsan chepiemunteis, dovü esclüsivament (e dunca a l’é nen na culpa) a esse nen del post.

Già, mac che cuj del post a l’han mai ocüpasse dij ant el Canaveis da Costantin Nigra i trovuma nen dle carateristiche dialetaj canavsane, ma mac dla lenga piemunteisa. Per finì, ant l’antologìa ed poeta canavsan suagnà da Tissian Passra, ed vintedui poeta mac quatr a l’han scrivü dcò an canavsan, j’autr mac an piemunteis (e i l’uma dij grand nom, el Tariss, Luis Valsoan, Amìlcare Solfrin, Guido Gosan, Nino Costa). La grafìa piemunteisa a l’é semper staita cunossüa ant el Canaveis, tant a l’é vèj che anté che ij cugnom a sun nen stait italianisà, a sun ant la grafìa piemunteisa giüsta. A basta pensé a me cugnom, Rubat Burel. Es fenòmen a l’é pro evident a Cöri, el pi ossidental dij pais anté ch’as parla canavsan e anté ch’a l’é guernasse un dij dialet pi cunservativ.

Lotte Zórner, I dialetti canavesani di Cuorgné, Forno e dintorni; ed. CORSAC, Palass dla Cumüna, Corgnè 1998, pp 147.