Blëssa dle cause perse
di Pinin Pacot
Poesìe e pàgine ed prosa, Ca de Stüdi Piemunteis, Türin 1985
Che, cust che i vivuma, a sia un moment crìtic per tüti ij dialet, cumpreis el piemunteis, a l’é nen na scüverta.
Ij grand stat, sürtì da le rivolüssiun romàntiche dl’Ötsent, a völo, per funsiuné e per vive, l’adossiun d’ün ünic e midem lengage, drinta a d’ cunfin sempre pi grand.
Pa mac: le pi grande organisassiun süpernassiunaj, che a sun an camin ed furmesse, a finiran per impune l’üsagi ed n’ünica lenga (oh, sögn d’esperantista!) a ed cuntinent intreg, se nen a tüt el mund abità da j’òm, grupà an fin suta la santa bandiera d’Ütopìa. A sa mira a-i saran pi nen lenghe ni dialet ma un lengage üniversal, che a sarà parlà, scrit e capì, da un co a l’autr, ans tüta la facia ed nost bel pianeta. E cula a sarà l’età dl’or che a turna, la sità del sul realisà an sla tera, l’éden dij sögn e dj’ideaj, cuvà per tanti ani ant la materia servela dij sapient, realisà an fin an mes a j’òmini, trasfurmà an tanti àngej dal progress e da la siensa, da la cibenética e da l’organisassiun, da la funsiunalità rassiunal, da l’economìa bütà an fòrmule, da la statistica elevà a méter ed vita.
Basta pensé a lon, per vëde lon che a pöl ancura cunté un pòver dialet, parlà da ed paisan e d’ovrié, dovrà da ed poeta. Roba da cit burgheis, e an pensiun, che per passé el temp as amüso cunté an s’ij dij ed vers piemunteis, o milaneis, o napulitan; l’istess cuma che d’autri a giögo cun le parole incrusià, o as diverto a le trasmissiun ed la T.V. E dabun, che se la società ideal e perfeta, l’Arcadia del 2000 (e sübia!) a doveissa esse lì lì per nasse, a valeria la pena ed campé an sle fiame dl’autar tüte le richësse e j’ilüsiun che a l’ha lassane el passà, e sacrificheje per el bin ed tüti…
Mac che, belavans, a l’é nen fàcil che j’òmini a pösso trasfurmesse an àngej (o an fürmije?), se a l’é vera che la lege ed j’om a l’é cula dla natüra, e se custa a l’é la lota e el cumbatiment, a l’é el freid struggle of life sensa quarté, an custa giungla sarvaja anduva che – mors tua, vita mea – pietà a l’é morta. E el bel (o el brüt) a l’é che co el progress, custa divinità ed j’anime sempie, a l’é üna dle tante ilüsiun che, inganand a cunforto e a giüto vive, ma che cun lon a chito nen d’esse d’ilüsiun. E el moviment sensa fin che a lo caraterisa, cuma tüti ij moviment natüraj, a tröva sua perfessiun (sua fin) mac al limite, cuma che as dis ant el càlcul infinitesimal lon che a l’é impussìbil, vist che so cumpiment a sarìa la negassiun midema del progress. Ma… divaguma nen trop.
Cuntentumse ed dì, che a-i é pa da avej paüra: dl’avnì e gnanca del present. An tüti ij camp, cumpreis, natüralment, cul del lengage. A venta pijé le cose cuma ch’a sun, e vorej-je bin al mund, cuma ch’a l’é. E se ij dialet, e magara ed co le lenghe a sun an crisi, se nost piemunteis a l’é an perìcul, custa a sarà na rasun ed pi per suagnelo, cultivelo, difendlo. Per ancöj a l’é parej duman i vugruma. A sarìa drol che un malavi, mac perché che tant a dovrà möire l’istess a,doveissa pi nen cüdisse, a voreissa pi nen guarì. Fin che a-i é fià, a-i é vita, per le persune, cuma per ij lengage, e per tante autre cose.
D’acordi, la tera a diventa sempre pi cita, le relassiun tra ij pòpuj a sun oramai üniversaj, le distanse a sun abolìe, tüt a cur, tüt as trasfurma E cun lon? An sel pian dla storia, suta la prospetiva dl’üniversal, a sarà co vera. Ma per l’om, per la creatüra cuncreta e individual, gnente a l’é cambià. A saran cambià j’aparense, ma so mund, l’ünic che a lo interessa, a l’é pöi sempre mac cul che a bat cul pügn ed carn gunfi ed sang, che as ciama cör. E ant l’ünivers sensa cunfin, cul infinitésim ed vita a sarà per chiel el sénter, ideal e real, geométric e spiritual, ed tüta la creassiun.
Tüt a pöl sprufundé, ma se ant un cantunin ed cul cör a-i sarà ancura un pcit post per el lengage ardità daj Vej, e bin, per chiel, dco cul lengage, dialet o lengha, pòver o glorius, a sarà al sénter dl’ünivers.
Parej per nuj el piemunteis. Basta che a-i sia ancura ün, fina mac ün che a lo parla, che a lo scriva, che a lo dövra, che a-j vöja bin, e el piemunteis a sarà ancura viv, l’istess cuma se a füssa dovrà da ed miliun ed persune. A l’é nen la quantità, l’é la qualità che a cunta, e custa, quand che a l’é faita d’amur, a l’é sempre raira e pressiusa. I suma ancura nen a sa mira, ma se i lo füsso, mej ancura perché a l’é propi custa la blëssa dle cause perse, cula d’esse perdüe an partensa, cula d’esse vagnà già prima ed cumbatje.