Dialet o lenga

di Pinin Pacot

Poesìe e pàgine ed prosa, Ca de Stüdi Piemunteis, Türin 1985

Dialet, o lenga? Un e l’autra: basta bütesse d’acordi an sel sens ed le parole. Per nui, un dialet as diferensia da na lenga, pi che tüt perché, avend un vocabulari pòver, adatà mac a je bzogn ed na regiun, e destinà a la cunversassiun, a pöl nen serve aj fin mutubin pi aut ed na lenga: un dialet a l’é mac un parlé local.

Dialet fin a quand ch’a serv mac per esprime ij bisogn pi cumün, un parlé as trasfurma ant na lenga quand che, chitand d’esse mac na funsiun ed la vita ed tüti i dì, a diventa l’espressiun coletiva ed l’ànima d’un pòpul. Antlura cust parlé a pija un valur spiritual. Sentiment, aspirassiun, pensé, ideaj ed na regiun o ed na nassiun a s’esprimo ant sue parole, e cul che prima a l’era mac el parlé d’un pais o ed na sità, despresià an cumparisiun ed n’autra lenga pi nòbil e dignitusa, a diventa el segn d’arcunossiment ed tüti cuj ch’a lo parlo, an simbolisand la rasun d’esse d’un pòpul.

Per cust so növ valur el dialet a diventa lenga. Se dje scritur a lo dövro servendse mac ed sue arsurse, a-i na vnirà fora na leteratüra ch’a sarà ed sicüra interessanta, ma ch’a restrà sempre local, tant per l’ispirassiun che per la furma. Le scritur ed rassa, cul ch’a pöl nen cuntentesse ed cust povr ütiss, a döv per forsa cumpleté so vocabulari, an pijand pa mac daj parlé visin, ma co da cuj pi luntan ed l’istessa famija, le parole ch’a-j manco: parej a pöl creé, o fé arvive, la lenga ch’a esist an potensa, divisa ant tüti i so dialet e sut-dialet.

E parej co nost dialet piemunteis a pöl aussesse a lenga; basta ch’a sija sincera ant chi ch’a scriv, la cussiensa ed la dignità del lengage ch’a dövra; basta che cun l’amur e le stüdi a l’abia capine profundament la natüra, e a l’abia la  vöja e la forsa d’adatesse a un travaj ed passiensa, che, s’a pöl parësse ridìcul, a l’é dco l’ünic ch’a pössa permetje ed realisé so sögn.

Per lon a bisogna podej liberé el parlé e le cumpusissiun leterarie da tüte j’ideje malsane o grossere, da tüti j’italianism d’importassiun e da tüte le furme guaste o forestere; a bisogna fé arvive tüte j’espressiun nostrane, tüte le  parole e tüte le manere verament piemunteise, cunservà per tradissiun ant le campagne, luntan dal sufi e dal cuntat dla sità, anduva el parlé l’e vissià da la visinansa cuntinua cun el lengage nassiunal.

Ma se scrive an piemunteis a l’é el prim dover ed le scritur piemunteis, cust-sì a l’ha co n’aut dover: cul ed fé nasse ant el pòpul ch’a lo anviruna so istess amur per el parlé, che i nosti vej a l’han lassane, cul ed deje al pòpul el sens ed nosta rassa, l’orgöj ed noste tradissiun e ed nosta storia, el sentiment dla blëssa ed noste tere.

Perché ch’a bisogna nen che le scritur, el poeta, as sara ant la tur d’avori ed la poesìa; ma bisogna ch’a intuissa e ch’a spiega chiel cul ch’a l’é el bisogn popular; a venta ch’a-j musta a j’autr lon ch’a l’é sta lenga ch’a serco, a venta ch’ass fassa chiel el difensur ed le tradissiun, l’ilüstratur del passà e el magìster ed l’avnì. Perché ch’a venta che al sögn di poeta a curispunda al bisogn del pòpul. Ün a l’e necessari a l’aut.

Na lenga, per raire e suasije ch’a sijo sue manifestassiun leterarie, a l’é artifissial pöi mac fin a na serta mira. A l’é na fiuridüra an sla pianta patanüa del dialet, e a venta ch’as nürissa an perfundand le reis ant la tera. E la tera l’é la
cunsiensa del pòpul ch’a la parla. Mac antlura, quand ch’a l’abia furmasse custa cunsiensa ed nosta persunalità regiunal, a podrà nasse na vera poesìa piemunteisa, e cun la poesìa na leteratüra, e el piemunteis esse lenga.