Piemunteis e poesìa

di Pinin Pacot

Poesìe e pagine ed prosa, Ca de Stüdi Piemunteis, Türin 1985

Perché el Piemunt, o mej nost lengage piemunteis, a l’ha nen avü un gran poeta? A l’é-lo mac per la mutivassiun ch’a l’ha mai spuntajne gnün, o perché propi a l’ha staje ed cose ch’a l’han podü cuntrarié e scugné la cussiensa ed na
vocassiun ch’a sercava mac na furma per manifestesse e fiurì?

Per el prim motiv a fa pa dabzogn ed ciamé an bal la filosofìa del Croce, perché ch’a l’é ciair ch’as pöl nen discüte, e i chërdo ch’a saran tüti d’acordi; le scund anvece as prësta a ed cunsiderassiun pi serie, che per adess im cuntent ed noté a l’ampressa, riservandme ed turné pi tard e cun còmud an s’ cust argument.

An Piemunt a l’é sempre stait cherdü che el piemunteis a füssa mac na curüssiun ed l’italian o del franseis, o magara ed tüti dui ansema, desmentiand che, se mai, a l’era nopà el piemunteis ch’a l’era stait curompü da l’avzinansa ed custi dui lengage leterari. Gnün a l’ha mai avü la nossiun che el piemunteis a l’aveissa ed caràter so, tant distint e talment important, da destachelo cumpletament daj lengage visin . Se mai, tra el piemunteis e le due lenghe la relassiun a l’é propi mac cula ed la parentela, l’istess che antra l’italian e el franseis: tüt el pi el piemunteis a l’é sempre stait el parent pòver.

Sainte-Beuve a l’ha scrit: “Je définis un patois une ancienne langue qui a eu des malheurs, o encore une langue tute jeune et qui n’a pas fait fortune. – E el piemunteis a l’ha pa avü che grand bunör”.

Se nui i varduma ij vers di gran poeta ed tüte le nassiun, i sciairuma che pi i poeta a sun stait grand e mej e pi a fund a l’han cunossü el parlé ch’a scrivìo, e che mac cun na padrunansa perfeta ed so lengage a l’han podü dene, an de strofe ch’as pölo pa desmentiesse, l’ànima ed so pais, le spìrit ed sua rassa, tüt lon ch’a l’é ancura tërbul e cunfüs ant el sentiment del popul e che ant el cant del poeta a tröva l’ünica furma lüsenta e bela. Fé ed nom a sarìa n’erüdissiun trop fàcila.

Ura, cuma a l’era possìbil che cun un parlé despresià, che da sécul an sécul a l’ha sempre perdü quaicos incuntrandse cun d’autr parlé, ch’a lo dominavo politicament; cuma a l’era possìbil che un ver poeta as büteissa a scrive ant un parlé ch’a l’era pa stüdià e ch’a l’era tant pòver an cumparisiun d’autr lengage ch’a je smunijo d’esempi tant glorius ed poesìa?

E ij méj piemunteis, desmentiand so parlé natüral, a l’han scrivü, an latin prima e pöi an provensal, an franseis, an italian; auterment che el piemunteis a l’é squasi sempre stait, gavand natüralment j’ecessiun (cuma di?  ecessiunaj?), el camp riservà a ed tanta brava gent, che sensa arzighesse a scrive ant un lengage trop nòbil e trop difìcil, a l’ha sentü co so bisogn ed campé giü, üna dop l’auta, sue strofëte, alegre e galüpe; cosa tüt aut che da despresiesse, perché a fa pa mal a gnün, ma che a l’é ancura nen poesìa, o almen cula poesìa ch’a dovrìa esse l’espressiun pi viva, pi natüral e pi forta ed l’ànima nostrana.

Per fé ed vera poesìa piemunteisa, a sarìa stait necessari fé arnasse el piemunteis; fé cuma ch’as fa per tüte le lenghe: stüdielo; rendje sua pürëssa e tüta sua richëssa ed furme e d’armunìe, per ch’a podeissa esprime cun tüta sua forsa, cula ch’a dovrìa esse sua vera ispirassiun, la cansun ed la rassa piemunteisa. Ma el piemunteis a l’é talment imbastardì e aussì pòver, talment luntan oramai da cuma a l’avrìa dovü esse, se a l’aveissa podü vive indipendent da tante inflüense, che propi an muca.

A-i é tüt un travaj da fé. Un travaj che i poeta piemunteis a dovrìo avej la forsa ed fé, cun la voluntà e le stüdi, e pi che tüt cun l’ispirassiun turnand a le surziss pi luntane ed nosta gent; perché ch’a bzogna turna tiré sü la ca, cruà dal temp, per ch’a pössa intreje la poesìa.